UNG THƯ Ở VIỆT NAM: NGUY CƠ RÕ RÀNG – HÀNH ĐỘNG NGAY HÔM NAY

1) Bức tranh thật – con số biết nói

• Việt Nam ghi nhận 180.480 ca ung thư mới và 120.184 ca tử vong năm 2022; tỉ lệ mắc chuẩn hóa theo tuổi (ASR) là 150,8/100.000. 5 loại ung thư phổ biến nhất (cả hai giới) là vú (24.563 ca), gan (24.502), phổi (24.426), đại–trực tràng (16.835), dạ dày (16.277). gco.iarc.who.int

• Nguy cơ tích lũy “mắc ung thư trước 75 tuổi” ở Việt Nam là 16%; nguy cơ “tử vong vì ung thư trước 75 tuổi” là 10,9%. gco.iarc.who.int

• Ở cấp khu vực, Đông Nam Á năm 2022 có 1.146.810 ca mới và 716.116 ca tử vong, cho thấy gánh nặng khu vực rất lớn và Việt Nam không nằm ngoài xu hướng. gco.iarc.who.int

• Trên toàn cầu, năm 2022 có gần 20 triệu ca ung thư mới và 9,7 triệu ca tử vong (GLOBOCAN 2022). acsjournals.onlinelibrary.wiley.com

Những con số này không phải để khiến bạn sợ hãi—mà để bạn không chủ quan. Ung thư rất phổ biếnvà đang tăng; điều bạn làm hôm nay có thể thay đổi tương lai sức khỏe của chính mình.

2) Vì sao “phát hiện sớm” lại là lối thoát quan trọng?

2.1. Khoa học khẳng định

• WHO: “Chẩn đoán sớm cải thiện kết cục ung thư nhờ cung cấp chăm sóc ở giai đoạn sớm nhất”—đây là chiến lược y tế công cộng quan trọng ở mọi bối cảnh. Tổ Chức Y Tế Thế Giới

• Một nghiên cứu tổng quan đăng trên Science: khi ung thư được phát hiện ở giai đoạn sớm nhất, điều trị hiệu quả hơn và tỉ lệ sống tăng rõ rệt; tuy vậy ~50% ung thư vẫn bị phát hiện muộn. Science

• The Lancet Oncology nhấn mạnh người được chẩn đoán sớm hơn không chỉ sống lâu hơn mà còn có trải nghiệm chăm sóc tốt hơn. The Lancet

2.2. Số liệu “đánh thức” (ví dụ quốc tế dễ hiểu)

• Ở Anh, 57% bệnh nhân ung thư phổi sống ≥5 năm nếu phát hiện giai đoạn I, so với 3% nếu phát hiện giai đoạn IV. (Ví dụ minh họa cho sức mạnh của chẩn đoán sớm theo dữ liệu Vương quốc Anh). PMC

Kết luận thực tế: Phát hiện sớm = nhiều lựa chọn điều trị hơn, chi phí ít hơn, chất lượng sống tốt hơn.

3) Lời cảnh báo từ giới chuyên gia

• IARC/WHO (cơ quan nghiên cứu ung thư quốc tế): “30–50% số ca ung thư có thể phòng ngừa được” nhờ các biện pháp dự phòng hiệu quả. (Tài liệu IARC 2024). IARC

• WHO (khuyến nghị 2017): triển khai hướng dẫn chẩn đoán sớm sẽ giúp nhiều người sống sót hơn và giảm chi phí điều trị, đặc biệt với vú, cổ tử cung, đại–trực tràng. Tổ Chức Y Tế Thế Giới

• Giám đốc IARC – TS. Elisabete Weiderpass nhiều lần nhấn mạnh trong báo cáo và trình bày rằng “lên đến 50% ca ung thư có thể phòng ngừa”; phòng ngừa & phát hiện sớm là chiến lược hiệu quả nhất để giảm gánh nặng ung thư. IARC Events (Indico)+1IARC Publications

Đây không phải khẩu hiệu; đó là đồng thuận khoa học của những tổ chức đầu ngành.

4) Những ung thư “đánh lén” người Việt – và cách đi trước một bước

Dưới đây là các nhóm ung thư thường gặp ở Việt Nam cùng hướng tầm soát được khuyến cáo bởi các tổ chức uy tín (áp dụng theo chỉ định cá thể hóa của bác sĩ):

4.1. Ung thư gan

• Gánh nặng rất cao tại Việt Nam: 24.502 ca mới (2022) và là nguyên nhân tử vong số 1 trong các ung thư. gco.iarc.who.int

• Yếu tố nguy cơ: viêm gan B/C, xơ gan, rượu, nhiễm độc tố aflatoxin…

• Tầm soát (theo thực hành lâm sàng quốc tế): người có nguy cơ cao (HBsAg+, HCV+, xơ gan…) thường được siêu âm gan định kỳ và xét nghiệm AFP theo chỉ định bác sĩ. (Tham khảo định hướng WHO/IARC về chẩn đoán sớm; cần cá thể hóa theo từng người bệnh.) Tổ Chức Y Tế Thế Giới

4.2. Ung thư phổi

• 24.426 ca mới (2022), tử vong 22.597—rất sát số mắc, cho thấy phát hiện muộn phổ biến. gco.iarc.who.int

• Nguy cơ: thuốc lá (chủ động/thụ động), ô nhiễm không khí, nghề nghiệp…

• Tầm soát: một số hướng dẫn quốc tế (như ACS) khuyến nghị CT liều thấp hàng năm cho nhóm nguy cơ cao(ví dụ: 50–80 tuổi, tiền sử hút thuốc nặng…) sau khi tham vấn bác sĩ. Cancer.org

4.3. Ung thư vú

• Đứng số 1 ở nữ: 24.563 ca (2022). gco.iarc.who.int

• Tầm soát: theo ACS, phụ nữ 40–44 tuổi có thể cân nhắc chụp nhũ ảnh (mammogram) hàng năm; 45–54: hàng năm; ≥55: 2 năm/lần hoặc tiếp tục hàng năm nếu muốn—cá thể hóa theo bác sĩ. Cancer.org

4.4. Ung thư đại–trực tràng

• 16.835 ca mới mỗi năm. gco.iarc.who.int

• Tầm soát: ACS khuyến nghị bắt đầu từ 45 tuổi cho người nguy cơ trung bình (các lựa chọn: xét nghiệm phân định kỳ hoặc nội soi theo khoảng thời gian khuyến cáo; bác sĩ sẽ định hướng phương án phù hợp). Cancer.org

4.5. Ung thư dạ dày

• 16.277 ca mới (2022). gco.iarc.who.int

• Nguy cơ: nhiễm H. pylori, tiền sử gia đình, hút thuốc, ăn mặn/đồ muối chua…

• Tầm soát: hiện không có khuyến cáo sàng lọc đại trà toàn dân ở nhiều quốc gia; nhóm nguy cơ cao có thể được bác sĩ chỉ định nội soi theo dõi. (Nguyên tắc WHO về chẩn đoán sớm & tiếp cận theo nguy cơ). Tổ Chức Y Tế Thế Giới

4.6. Ung thư cổ tử cung

• Nguy cơ có thể giảm mạnh nhờ tiêm vắc xin HPV và tầm soát định kỳ (Pap/HPV). WHO đang thúc đẩy lộ trình loại trừ ung thư cổ tử cung toàn cầu bằng trụ cột tiêm chủng–tầm soát–điều trị. Tổ Chức Y Tế Thế Giới+1

Lưu ý: lộ trình tầm soát cần do bác sĩ xác định dựa trên tuổi, giới, tiền sử, yếu tố nguy cơ và điều kiện cá nhân; không tự ý áp dụng.

5) Tại sao phải “đi sớm” thay vì “chờ xem sao”?

• Đợi triệu chứng rồi mới đi khám đồng nghĩa bỏ lỡ giai đoạn vàng. WHO nêu rõ: trì hoãn hoặc khó tiếp cận= tỉ lệ sống thấp hơn, chi phí cao hơn. Tổ Chức Y Tế Thế Giới

• Ví dụ quốc tế cho thấy chênh lệch sống còn theo giai đoạn có thể từ gấp chục lần trở lên (như 57% vs 3% ở ung thư phổi nêu trên). PMC

• Ngoài sự sống còn, chẩn đoán sớm còn giúp giảm mức độ điều trị xâm lấn, đỡ biến chứng, ít ảnh hưởng công việc–gia đình. The LancetScience

6) Tranh luận “tầm soát có thể dẫn đến chẩn đoán quá mức (overdiagnosis)” – xử lý thế nào cho công bằng?

• Một số ung thư (nhất là vú) có nguy cơ chẩn đoán quá mức; vì thế không nên tầm soát theo phong trào, mà dựa trên hướng dẫn và tham vấn bác sĩ để cân–đo giữa lợi ích và rủi ro từng xét nghiệm. WIRED

• Các tổ chức lớn (WHO/ACS) vẫn nhấn mạnh: điều cốt lõi là chẩn đoán sớm đúng đối tượng và đúng cách—nhờ đó lợi ích vượt trội rủi ro. Tổ Chức Y Tế Thế GiớiCancer.org

7) Hành động cụ thể: Lộ trình “đi trước một bước”

Đây là khuyến nghị định hướng; lịch trình cá nhân cần bác sĩ duyệt để phù hợp thể trạng và tiền sử.

1. Khảo sát nguy cơ cá nhân

   • Hút thuốc? Uống rượu? Tiền sử gia đình? Nhiễm HBV/HCV? Tiền sử polyp đại tràng?

   • Mục tiêu: xếp nhóm nguy cơ để chọn đúng gói tầm soát (tránh thừa, thiếu).

2. Tầm soát “xương sống” theo tuổi

   • Vú (nữ ≥40): mammogram theo hướng dẫn; bác sĩ cân nhắc sớm hơn nếu nguy cơ cao. Cancer.org

   • Đại–trực tràng (từ 45): xét nghiệm phân định kỳ hoặc nội soi theo khuyến nghị. Cancer.org

   • Cổ tử cung (nữ hoạt động tình dục): Pap/HPV theo lịch; tiêm vắc xin HPV càng sớm càng tốt trong độ tuổi chỉ định. Tổ Chức Y Tế Thế Giới

   • Phổi (nhóm nguy cơ cao): CT liều thấp sau khi bác sĩ đánh giá. Cancer.org

   • Gan (nguy cơ cao: HBV/HCV/xơ gan…): theo dõi định kỳ do bác sĩ chỉ định; thường siêu âm + AFP. Tổ Chức Y Tế Thế Giới

3. Chẩn đoán hình ảnh và xét nghiệm

   • Chỉ định dựa trên triệu chứng/nguy cơ; nguyên tắc là đủ và đúng để phát hiện sớm, tránh làm quá mức. (Theo WHO: chẩn đoán sớm là chiến lược y tế công cộng quan trọng; khi trì hoãn, chi phí và tử vong tăng). Tổ Chức Y Tế Thế Giới

4. Theo dõi & nhắc lịch định kỳ

   • Hệ thống nhắc lịch giúp không bỏ sót mốc tầm soát—yếu tố quyết định hiệu quả phòng bệnh.

• Mỗi năm Việt Nam có 180.480 ca ung thư mới—một nửa trong số đó thuộc 5 nhóm phổ biến đã nêu. 120.184 người tử vong—con số không thể xem nhẹ. gco.iarc.who.int

• 30–50% ca ung thư có thể phòng ngừa; chẩn đoán sớm đã được WHO/IARC và y văn quốc tế chứng minh cải thiện sống còn và giảm chi phí. IARCTổ Chức Y Tế Thế Giới+1

Đừng chờ có triệu chứng. Đừng nói “để đó xem sao”. Đi tầm soát sớm là hành động yêu thương dành cho chính bạn và gia đình.