Mùa lạnh và nguy cơ đột quỵ: Bằng chứng khoa học, thống kê toàn cầu và khuyến cáo tầm soát

Mở đầu

Đột quỵ (tai biến mạch máu não) là một trong những nguyên nhân tử vong và tàn phế hàng đầu trên thế giới. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có khoảng 15 triệu người bị đột quỵ, trong đó 5 triệu tử vong và 5 triệu để lại di chứng nặng nề. Ở Việt Nam, ước tính mỗi năm có trên 200.000 ca đột quỵ mới, chiếm tỷ lệ cao trong các bệnh lý thần kinh cấp cứu.

Nhiều nghiên cứu quốc tế và trong nước đều ghi nhận một thực tế: nguy cơ đột quỵ tăng cao rõ rệt trong mùa lạnh. Đây không chỉ là hiện tượng y học mà còn là thách thức sức khỏe cộng đồng, đặc biệt ở những quốc gia có khí hậu biến đổi theo mùa như Việt Nam.

Bài viết này tổng hợp cơ chế bệnh sinh, bằng chứng khoa học, thống kê toàn cầu, ý kiến chuyên gia và giải pháp phòng ngừa. Đồng thời, chúng tôi cũng giới thiệu dịch vụ tầm soát đột quỵ chuyên sâu tại Phòng khám Đa khoa Quốc tế Việt Healthcare – nơi giúp bạn bảo vệ sức khỏe não bộ toàn diện.

Cơ chế sinh lý học: Tại sao mùa lạnh dễ gây đột quỵ?

Khi nhiệt độ môi trường giảm, cơ thể phản ứng bằng nhiều cơ chế sinh lý để giữ nhiệt. Tuy nhiên, chính những phản ứng này lại làm tăng nguy cơ đột quỵ:

Co mạch máu ngoại vi: Để hạn chế mất nhiệt, mạch máu ngoại vi co lại, khiến huyết áp tăng và tim phải làm việc nhiều hơn. Với người đã có bệnh tăng huyết áp, đây là yếu tố nguy cơ lớn.
Máu đặc hơn, dễ hình thành huyết khối: Nhiệt độ thấp làm tăng độ nhớt máu, khiến máu lưu thông chậm và dễ hình thành cục máu đông – nguyên nhân gây tắc mạch não.
Kích thích thần kinh giao cảm: Cái lạnh làm cơ thể tiết nhiều catecholamine (adrenaline, noradrenaline), gây co mạch, tăng nhịp tim và huyết áp.
Thay đổi nhịp sinh học: Vào mùa lạnh, con người thường ngủ ít, ăn nhiều chất béo và muối, uống rượu bia nhiều hơn, ít vận động hơn – tất cả đều là yếu tố nguy cơ của đột quỵ.

Sự khác biệt giữa hai loại đột quỵ trong mùa lạnh

Đột quỵ thiếu máu não (ischemic stroke): Xảy ra khi mạch máu não bị tắc nghẽn bởi cục máu đông. Tỷ lệ loại này tăng cao vào mùa đông do hiện tượng máu đặc và tăng huyết áp.
Đột quỵ xuất huyết (hemorrhagic stroke): Xảy ra khi mạch máu não vỡ, gây chảy máu nội sọ. Số liệu tại Nhật Bản (Hoshino et al., 2016) cho thấy tỷ lệ đột quỵ xuất huyết tăng đáng kể vào mùa lạnh, đặc biệt trong những ngày có biên độ nhiệt lớn.

Bằng chứng từ nghiên cứu quốc tế

Anderson et al. (2018), Harvard T.H. Chan School of Public Health: Phân tích hơn 1,7 triệu ca nhập viện tại Mỹ, cho thấy số ca đột quỵ thiếu máu não tăng rõ rệt trong những đợt lạnh bất thường.
Analitis et al. (2008), châu Âu: Mỗi khi nhiệt độ giảm 1°C, nguy cơ đột quỵ tăng 2%.
Sedoviene et al. (2020), Lithuania: Nguy cơ đột quỵ tăng mạnh ở người trên 65 tuổi trong mùa đông.
German Stroke Study (2017): Tỷ lệ nhập viện vì đột quỵ tăng 15–20% trong mùa đông so với mùa hè.
Hoshino et al. (2016), Nhật Bản: Tỷ lệ đột quỵ xuất huyết tăng mạnh vào mùa đông, nhất là vào sáng sớm khi nhiệt độ xuống thấp.

Thống kê toàn cầu

WHO: 15 triệu ca đột quỵ/năm, 1/3 tử vong.
Hoa Kỳ: Theo Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA), cứ 40 giây có một người bị đột quỵ, cứ 4 phút có một người tử vong.
Nhật Bản: Trong hơn 100.000 ca nghiên cứu, tỷ lệ đột quỵ xuất huyết cao nhất rơi vào tháng 1 và 2.
Châu Âu: Số liệu cho thấy mùa đông làm tăng 11% nguy cơ đột quỵ so với mùa ấm.
Việt Nam: Các bệnh viện lớn như Bạch Mai, 108, Chợ Rẫy đều ghi nhận số ca đột quỵ tăng cao trong mùa lạnh, đặc biệt ở nhóm bệnh nhân tăng huyết áp và người cao tuổi.

Ý kiến chuyên gia quốc tế

GS. Henrik Endresen (ĐH Oslo, Na Uy): “Cái lạnh không trực tiếp gây đột quỵ, nhưng nó là yếu tố khởi phát nguy hiểm với người có nguy cơ tiềm ẩn.”
TS. Steven Greenberg (Massachusetts General Hospital, Mỹ): “Hiểu rõ mối liên hệ giữa mùa lạnh và đột quỵ giúp bác sĩ và bệnh nhân phòng ngừa hiệu quả hơn.”
GS. Kazuo Kitagawa (ĐH Osaka, Nhật Bản): “Phòng ngừa vào mùa đông cần được ưu tiên, nhất là ở người cao tuổi và bệnh nhân tim mạch.”

Đối tượng nguy cơ cao

Người trên 55 tuổi.
Người có bệnh nền: tăng huyết áp, tiểu đường, bệnh tim, rối loạn mỡ máu.
Người hút thuốc, uống rượu nhiều.
Người ít vận động, béo phì.
Người từng bị đột quỵ hoặc có tiền sử gia đình.

Khuyến cáo dự phòng trong mùa lạnh

Giữ ấm cơ thể, đặc biệt vùng đầu, cổ, tay, chân.
Hạn chế ra ngoài trời lạnh đột ngột, nhất là sáng sớm.
Tập thể dục trong nhà, tránh vận động gắng sức ngoài trời lạnh.
Duy trì chế độ ăn lành mạnh: giảm muối, tăng rau xanh và cá.
Uống đủ nước, tránh rượu bia.
Kiểm soát huyết áp, đường huyết, mỡ máu.
Khám định kỳ và tuân thủ điều trị nếu có bệnh nền.

FAQ – Giải đáp thắc mắc thường gặp

1. Tại sao đột quỵ thường xảy ra vào sáng sớm mùa lạnh?
Vì huyết áp thường tăng cao vào buổi sáng, kết hợp với co mạch do lạnh, dễ gây vỡ mạch máu não.

2. Người trẻ có bị đột quỵ vào mùa lạnh không?
Có. Dù tỷ lệ thấp hơn, nhưng người trẻ hút thuốc, uống rượu, ít vận động, stress cũng có nguy cơ.

3. Có nên tắm sáng mùa đông?
Không nên. Tắm sáng sớm mùa lạnh có thể gây co mạch đột ngột, tăng huyết áp và nguy cơ đột quỵ.

4. Uống rượu có giúp chống lạnh và giảm nguy cơ đột quỵ?
Sai lầm. Rượu gây giãn mạch thoáng qua, nhưng sau đó làm cơ thể mất nhiệt nhanh hơn, đồng thời tăng huyết áp và nguy cơ tim mạch.

Tầm quan trọng của tầm soát đột quỵ

Tầm soát giúp phát hiện sớm các yếu tố nguy cơ như:

Hẹp động mạch cảnh.
Xơ vữa mạch máu.
Rối loạn đông máu.
Tăng huyết áp, tiểu đường, mỡ máu.
Bệnh tim gây rung nhĩ.

Các phương pháp hiện đại:

Siêu âm Doppler mạch cảnh.
Chụp MRI/CT não.
Xét nghiệm sinh hóa máu.
Đánh giá nguy cơ tim mạch tổng thể.

Phát hiện sớm cho phép can thiệp kịp thời, giảm đáng kể nguy cơ đột quỵ.

Dịch vụ tại Phòng khám Đa khoa Quốc tế Việt Healthcare

Tại PHÒNG KHÁM ĐA KHOA QUỐC TẾ VIỆT HEALTHCARE, chúng tôi triển khai dịch vụ tầm soát đột quỵ chuyên sâu:

Trang thiết bị chẩn đoán hình ảnh đạt độ chính xác cao, chi tiết tới mức độ siêu vi, có thể sánh ngang với những cơ sở đầu ngành.
Đội ngũ bác sĩ chuyên khoa giàu kinh nghiệm, tận tâm và đạo đức nghề nghiệp.
Quy trình nhanh gọn, trả kết quả sớm.
Chi phí hợp lý, không vẽ bệnh, cá nhân hóa phác đồ.

Kết luận

Mùa lạnh làm tăng nguy cơ đột quỵ qua nhiều cơ chế phức tạp, được chứng minh bằng hàng loạt nghiên cứu quốc tế và thống kê thực tế. Chủ động dự phòng, duy trì lối sống lành mạnh và thực hiện tầm soát đột quỵ định kỳ là giải pháp hiệu quả nhất để bảo vệ sức khỏe.

📍 PHÒNG KHÁM ĐA KHOA QUỐC TẾ VIỆT HEALTHCARE
📩 viethealthcareclinic@gmail.com
🏥 10 – 16 – 18 Lý Thường Kiệt, P. Diên Hồng, TP. Hồ Chí Minh
📞 0776757879 – 0795787879

“Sức khoẻ tốt là chìa khoá cho cuộc sống chất lượng. Đặt lịch chăm sóc sức khoẻ ngay hôm nay!”